Kako su živele žene u srednjem veku – u odnosu na danas

Predstave koje imamo o životu u srednjem veku uglavnom su, pod uticajem filmova i romana, romantizirane ili zastrašujuće – a najčešće i jedno i drugo. Mračni srednji vek je doba na koje sa zebnjom mislimo kada se u savremenom svetu dešavaju neprihvatljiva i neshvatljiva nazadovanja, kada se ugrožavaju već stečena prava i kada izgleda da se uporedo sa borbom za žensko oslobađanje vodi borba za porobljavanje ženskog tela i duha, odnosno, za povratak u ropstvo štetnih uverenja i običaja. Romantične predstave o srednjem veku uglavnom se odnose na vitezove, dvorove, dame u fantastičnim haljinama, balove i bajke – ali kako su zaista živele žene u srednjem veku?

Periodom srednjeg veka smatra se razdoblje od 5. do kasnog 15. veka, između pada Rimskog carstva i početka renesanse. Obeležili su ga značajni događaji, uključujući izgradnju grandioznih katedrala, krstaške ratove, uspon gradova i univerziteta, zvanični raskid između Rimokatoličke crkve i istočnih pravoslavnih crkava, procvat umetnosti. Tokom vekova, žene su se odpirale nametnutim stegama i davale svoj doprinos književnosti, politici, poljoprivredi, porodičnom životu. U zavisnosti od  društvenog sloja kome pripada, srednjevekovna žena je mogla provesti dan u radu u polju, sa muškarcima, ili se mogla baviti dvorskom politikom (uz praćenje modnih trendova i zdravstvene i higijenske prakse koje se danas mogu smatrati upitnim).

Svakodnevni izazovi za žene u srednjem veku

Rad i obrazovanje

Ogromna većina ljudi u srednjem veku bavila se obrađivanjem zemlje, a žene su u tom poslu bile podjednako aktivne kao i muškarci. Ali, znamo i za žene koje su bile književnice, umetnice i aktivne u trgovačkom poslu svoje porodice. U određenim krugovima, žene su se mogle obrazovati – plemkinje i monahinje imale su pristup knjigama i često su bile pismene. Žene su obučavane domaćičkim veštinama, kao što je šivenje, vez, pletenje, li obrazovanje je za žene, kao i za muškarce, bilo ograničeno na više slojeve društva i na sveštenstvo. Jedna od najpoznatijih spisateljica i filozofa srednjeg veka, bila je Kristina Pizanska (Christine de Pizan) koja je rođena u drugoj polovini 14. veka. Bila je italijanskog porekla i živela je i radila na francuskom dvoru, za vreme kraljeva Šarla V, VI i VII. Bila je poznata po briljantnom intelektu, napisala je brojna dela i zastupala ulogu žene u društvu – bila je prva žena koja se autoritativno i argumentovano suprotstavljala mizoginiji. Ona sama, njen život i rad bili su dokaz da su žene intelektualno ravnopravne muškarcima, da je njihov doprinos bitan i da imaju uticaj, koji se mora uvažiti.

Žene su bile uključene u porodične poslove, kao što su umetničke i  iluminatorske radionice (oslikavanje i ukrašavanje rukopisa šarama, vinjetama i malim crtežima), pa je tako poznata iluminatorka Žana de Monbazon, koja je nastavila i održala posao umetničke obrade rukopisa, kada joj je muž umro. Za ovaj delikatan posao koristile su se tempere, zlato, mastilo.

Pročitajte i ovo: 5 najvećih spisateljica današnjice i zašto treba da ih čitate

Žene u srednjem veku su pratile modu

Standari lepote i moda koju su praktikovale žene u srednjem veku, danas su, u najmanju ruku čudne, ali neki trendovi su neprolazni. Među francuskim i flamanskim ženama iz visokog društva u 15. veku, bilo je popularno postizanje utiska visokog čela čupanjem kose sa linije čela (običaj koji razjašnjava čudan utisak delimične ćelavosti, koji ostavljaju komplikovane frizure srednjevekovnih dama i kraljica, koje smo viđali u filmovima). Žene su takođe nosile kupaste šešire bez oboda, sa velovima zakačenim za njih, a svoje sitnice nosile su u prigodnim torbicama oko pojasa, pošto nisu postojali džepovi na odeći. U te torbice mogle su da stanu marame, koje su dame poklanjale vitezovima na turnirima, da ih zakače na svoj šlem i ponesu u njihovu čast.

Pošto nije bilo mantila i kaputa, svi su nosili ogrtače, sa ili bez kapuljača, koji su se pravili od raznih materijala, uključujući filcanu vunu i krzno. Ženski ogrtači su obično bili dugi kao i haljine.

Zdravlje i higijena žena u srednjem veku

Kada je u pitanju zdravlje i higijena, kupanje u srednjem veku nije bilo baš svakodnevna praksa i „čuvalo“ se za posebne prilike. Pošto nije bilo tekuće vode i tuševa, voda se morala zagrevati u kazanima i sipati u kadu za bogatije, dok se običan svet zadovoljavao polivanjem iz kofe. U srednjem veku su postojali brojni priručnici o zdravstvenoj zaštiti i porođaju, a neki sačuvani primerci takvih pamfleta su i ilustrovani i prikazuju položaje koje fetusa u materici. Porođaj je bio najrizičniji aspekt života žene u srednjem veku, a stopa smrtnosti dece bila je izuzetno visoka. Žene su takođe često umirale na porođaju, a životni vek je bio kratak – kraći od 50 godina, uz uslov da žena preživi prosečnih desetak porođaja. Nije se znalo za mikroorganizme i dezinfekciju – jedini način čišćenja „instrumenata“ bilo je držanje na otvorenom plamenu i niko nije imao naviku pranja ruku.

Zbog učestalosti rađanja, žene u srednjem veku ređe su imale menstruaciju, a prilikom krvarenja koristile su komade tkanine (kao što je zabeleženo u srednjevekovnoj Engleskoj), i određenu vrstu upijajuće mahovine. Žene su se smatrale spremnim za udaju, čim „procvetaju“ (dobiju menstruaciju), a brakovi su se ugovarali i veridbe zvanično objavljivale, naročito među plemstvom, gde je održavanje krvne loze bilo posebno značajno, još u detinjstvu. To znači da je vreme puberteta za srednjevekovne devojke već bilo doba za prihvatanje dužnosti i odgovornosti žene, odnosno, za rad, brak i rađanje.

Pročitajte i ovo: easy life vodič kroz kulturna dešavanja u Beogradu do kraja oktobra

Učešće žena u društvu i politici

Kao primer žena koje su pokašale da prevaziđu društvene okvire, ističe se Jovanka Orleanka, koja je živela u 15. veku, aktivno učestvovala u politici, predvodila francusku vojsku i bavila se ratnom strategijom. Na kraju je optužena za jeres i spaljena na lomači (kao i tolike druge žene progonjene i optužene za veštičarenje). Slučaj Jovanke Orleanke je bio jedinstven i u skladu sa politikom dvora, ona je zapravo iskorišćena kao „božiji glasnik“ sa ciljem da se učvrsti legitimitet mladog kralja Šarla VII, na temelju mističnog pozvanja devojčice iz naroda, u sredini i religioznoj klimi u kojoj je njena navodna misija bila sasvim uverljiva i prihvatljiva.

U srednjem veku, sloboda i moć žena varirale su od zemlje do zemlje i u zavisnosti od perioda – u zapadnoj Evropi, rodne uloge koje je propisala katolička crkva, strogo su ograničavale stvari koje žena može i sme da radi, ali uvek je bilo primera žena koje su pomerale granice. Takođe, smatra se da je bilo više pismenih žena nego muškaraca, zbog toga što su se žene bavile vaspitanjem i obrazovanjem dece, kada su muškarci bivali u ratu (a to je bilo veoma često). Iznenađujući je odnos prema neverstvu u kraljevskim brakovima – oni su bili politički i strateški partneri za proizvodnju naslednika i učvršćivanje položaja i savezništva, ali su kraljevi često imali ljubavnice čiji je položaj svima bio poznat, pa su imale čak i istaknute položaje na dvoru.

Što se tiče slobodnog kretanja, žene su mogle da izlaze iz kuće bez muške pratnje, ali su plemkinje obavezno pratile njihove sluškinje, zbog iskazivanja statusa, kao i zbog nošenja stvari. Prilikom putovanja, žene su obavezno imale mušku pratnju, zbog opasnoti na putu, ali pratilac nije obavezno bio muž.

U azijskim zemljama su tokom srednjeg veka žene takođe bile ograničene u pogledu rodnih uloga i prihvatljivih aktivnosti – očekivanje da se žene udaju i rađaju bilo je međukulturalno i globalno.

Veruje se da je bilo tajnih klubova i organizacija žena, ali su one bile tako pažljivo skrivane i maskirane, da nije ostalo nikakvih istorijskih dokaza.

Život žena nekada i sad

I sami primećujete da se mnogo toga do danas promenilo, ali nažalost – neke stvari su ostale iste. Žene i dalje proživljavaju borbe za svoja prava i menjaju istoriju nabolje.

Naslovna fotografija: unsplash.com

Brankica Milošević veruje da je dete u nama najvažnija osoba na svetu, koja zaslužuje svu onu ljubav koju rasipamo okolo. Sve je zanima, o svemu ima mišljenje i ne okleva da ga promeni.